Na koji način zagađenje vazduha utiče na razvoj alergijskih oboljenja?

Za alergijska oboljenja se sad već može reći da su epidemija novog doba. Zašto su alergije, i atopijska oboljenja[i] generalno, u tolikom porastu? Već se odavno zna da genetika igra veliku ulogu u nastanku i razvoju ovih oboljenja, dok se o faktorima životne sredine do sada samo nagađalo kakav i koliki efekat imaju. Sećate se priče da deca koja odrastaju sa životinjama imaju manju šansu da razviju alergiju, kao i one da majke preteruju sa čistoćom što dovodi do toga da deca postaju osetljivija na alergene?

Pred vama je najnoviji članak[ii] Centra za istraživanje alergija i astme sa Univerziteta Stanford koji je objavljen krajem 2020. godine i koji otkriva da faktori životne sredine definitivno preuzimaju vodeću ulogu u nastanku i razvoju atopijskih oboljenja.

Koji su to faktori životne sredine koji su prepoznati kao okidači?

Članak kao dominantni faktor za naglo povećanje atopijskih oboljenja (nutritivne alergije, atopijski dermatitis, alergijska astma i alergijski rinitis) navodi preveliku izloženost zagađivačima, naročito porast zagađivača u vazduhu, a istovremeno smanjenu izloženost bakterijama i mikrobima. Zatim, teoriju pojačane higijene prema kojoj su deca u ranom uzrastu, sa jedne strane, izložena preterano čistom okruženju, a sa druge strane premalo izložena bakterijskim i mikrobnim infekcijama koje treniraju imunološki sistem da razvije tolerogeni odgovor. Do istog efekta, nespremni imunološki sistem, dovodi i životni stil u kome se vreme provedeno napolju smanjuje, kao i kontakt sa domaćim životinjama, a povećava upotreba antibiotika i industrijski prerađenih namirnica u ishrani. Veliki uticaj ima i urbanizacija koja uništava biljni i životinjski biodiverzitet čime se narušava ljudski mikrobiom koji je najodgovorniji za dobar imunitet. Kada je imunitet van balansa telo ne može da se brani od alergijskih reakcija i zapaljenskih procesa.

Još neki faktori životne sredine koji povećavaju rizik pojave alergijskih oboljenja su porođaj carskim rezom, redosled rođenja, izloženost duvanskom dimu i psihosomatski faktori.

Razvoj „ika“ tehnologija koje dopuštaju sveobuhvatno visoko-propusno i sistematsko ispitivanje bioloških parametara (genetika, epigenetika, transkriptomika, proteomika, metabolomika, mikrobiomika i ekspozomika) omogućava bolje razumevanje alergijskih oboljenja i pruža nadu u razvijanje personalizovanog lečenje ovih oboljenja.

Koja je korelacija zagađenje vazduha i razvoja alergijskih oboljenja

Već neko vreme naučnici dovode u vezu zagađenje vazduha sa većom stopom smrtnosti od određenih oboljenja, a takođe i sa učestalom pojavom komorbiditeta. Još uvek nema većeg broja studija koje dokazuju ovu vezu, ali se ova tema sve više istražuje.

U Americi je rađeno ispitivanje širom zemlje gde je povećana dugotrajna izloženost PM_2.5 česticama dovedena u vezu sa većom smrtnošću od posledica COVID-19 infekcije, što govori o narušavanju imuniteta kod ljudi koji su izloženi zagađenjima iz vazduha.

Čestice koje se nalaze u vazduhu i prepoznate su kao vodeći zagađivači, a takođe predstavljaju najveći rizik za razvoj alergijskih oboljenja, su prizemni ozon, partikularne čestice PM_2.5 i PM₁₀, ugljen-monoksid (CO), sumpor-dioksid (SO₂) i azot-dioksid (NO₂).

Partikularne čestice mogu biti nosioci organskih ili neorganskih komponenti kao što su teški metali, a zbog svoje veličine one prodiru duboko u naš respiratorni sistem i kožnu barijeru. U navedenom članku se navodi studija sprovedena na 5000 dece uzrasta do 6 godina u kojoj je dokazana jaka veza između izloženosti saobraćajnom zagađenju i nastanka astmatičnog bronhitisa, polenske groznice, ekcema i senzibilizacije kod te dece.

Još jedna studija je ocenila da izloženost azot-dioksidu iz naše okoline dovodi i do 4 miliona novih slučajeva astme među decom godišnje, od tog broja 60% se javlja u urbanim sredinama.

U Kini je rađena studija koja je ispitivala jaku vezu između celoživotne izloženosti azot-dioksidu i alergijskih oboljenja, uključujući astmu, ekcem, bronho-opstrukcije i rinitis kod dece od 3 do 6 godina.

U više različitih studija otkrivene su slične veze i kod izloženosti sumpor-dioksidu i ugljen-monoksidu i češćoj pojavi astme kod dece, a uočena je i veća učestalost hospitalizacija, pa čak i smrtnih slučajeva povezanih sa astmom.

Takođe je otkriveno da veća koncentracija ugljen-monoksida u vazduhu u prvoj godini života povećava šansu za razvijanje alergijskog rinitisa za ceo život, kao i atopijskog dermatitisa. U Americi je procenjeno da se broj poseta urgentnom centru zbog astme i bronho-opstrukcije poveća za 0.8%, a kod bronhitisa za 3.7% kada se u međukvartalnom periodu prosečna vrednost ugljen-monoksida poveća u prethodna 3 dana.

Jedna kanadska studija je pokazala da je izloženost prizemnom ozonu po rođenju dovela do nastanka astme i alergijskog rinitisa sa 17 godina.

U Francuskoj je visoka godišnja stopa koncentracije ozona napolju povezana sa povišenim vrednostima ukupnog IgE. Veća izloženost prizemnom ozonu u trajanju od 7 dana značajno je povećala posete lekarima zbog atopijskog dermatitisa, kontaktnog dermatitisa i urtikarije.

U članku se govori i o isparljivim organskim jedinjenjima i studiji u kojoj je potvrđeno da izloženost beba od 6 meseci ovim jedinjenjima u zatvorenom prostoru dovodi do pojave atopijskog dermatitisa sa 3 godine.

Kako polenizacija utiče na zagađenje?

Još uvek naučnici nisu zaključili na koji način zagađenost vazduha ostvaruje ovakav uticaj na alergijska oboljenja, ali do toga najverovatnije dolazi kroz oksidativni stres, pojačanu senzibilizaciju na alergene, upalni i imunološki odgovor kao i kroz epigenetske modifikacije.

Jedna studija metilacije DNK na nivou celog genoma otkrila je da dugotrajna izloženost zagađenju ambijentalnog vazduha utiče na metilaciju DNK brojnih gena, od kojih neki igraju ulogu u upalnim odgovorima.

Pored direktnog napada na imunitet i slabljenje zaštitnih mehanizama u telu čoveka, zagađenje vazduha zajedno sa klimatskim promenama jako utiče na modifikaciju i rast polena i drugih biljaka povećavajući nivo kodiranih alergijskih transkripata i proteina polena, što povratno dodatno utiče na zagađenje vazduha i nivo i uticaj alergena na ljude.

Jedna studija je otkrila da deca koja su nekoliko meseci po rođenju bila izložena polenu trave imaju oslabljenu fukciju pluća kasnije u detinjstvu.

S tim u vezi alergija na polen ima nekoliko okidača, od kojih je početkom proleća najaktivniji polen drveća. Krajem proleća i početkom leta sledi polen trava, a krajem leta i početkom jeseni – polen korova.

Zbog toga se naše Udruženje “Alergija i ja” zalaže za smanjivanje koncentracije zagađenja u vazduhu, a u vezi sa tim i smanjivanje polenizacije onih biljaka koje uzrokuju simptome alergijskih oboljenja. Udruženje je od 2019. godine pokrenulo projekat “Prepoznaj i prijavi ambroziju” kojim smo uticali na edukaciju stanovništva, pacijenata da prepoznaju ambroziju i motivisali donosioce odluka i izvršioce da na Prijave građana reaguju uništavanjem korena ove alergene bljke na konkretnim lokacijama.

Takođe, postoje preventivne aktivnosti koje se mogu preduzeti za neutralisanje alergijskih reakcija na polen, a jedna od njih jeste korišćenje proizvoda za prevenciju alergena PRE početka sezone polena! Većina preparata za alergije najbolje deluje kada se koristi upravo na ovaj način, ali mnogi pacijenti jednostavno zanemare ove preventivne mere, jer u tom periodu ne osećaju prisustvo simptoma.

Preporučujemo vam da pročitate ove savete kako biste se ove godine na vreme pripremili i smanjili simptome vaše alergije:

• Konkretni saveti za kontrolu ambrozije
• 7 jednostavnihh saveta za najbolju ukontrolu alergije na polen
• Kako se zaštititi od alergena koji se nalaze u vazduhu
• Preventivne mere kod alergije na ambroziju
• Alergija na polen trava

[i] Mi ćemo u tekstu radi lakšeg razumevanja za atopijska oboljenja koristiti izraz alergijska oboljenja.

[ii] Alkotob SS, Cannedy C, Harter K, et al. Advances and novel developments in environmental influences on the development of atopic diseases. Allergy. 2020;75:3077–3086. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/all.14624

Tekst: Tijana Stupljanin